Heeft u ooit het gevoel gehad dat u de schuld kreeg van iets dat niet uw schuld was?
Welnu, dit gebeurde in de mythe van Pandora.
Kunstgeschiedenis geeft je de sleutels.
Pandora van Dante Gabriel Rossetti (1871) privécollectie.
Pandora werd geboren als wraak van Zeus op Prometheus.
Ik leg het je uit:
Prometheus en Epimetheus waren titanen van de tweede generatie. We hebben Prometheus, wiens naam betekent: hij die op dingen anticipeert, en Epimetheus, die ze later beseft.
Laten we zeggen dat Epimetheus de trage broer van de familie was.
De titanen regeerden voor de goden van Olympus. Ze gingen hun macht verliezen. Dan sluit Prometheus een pact met Zeus: hij zal leven op aarde creëren, Epimetheus maakte dieren en Prometheus maakt mensen.
Op dat moment beseft Prometheus dat mannen geen haar hebben om ze warm te houden. Prometheus gaat met Zeus praten en vraagt om vuur om de mannen te verwarmen.
Zeus weigert en Prometheus steelt het van hem. En het wordt rommelig.
In plaats van de woede van de goden onmiddellijk op Prometheus los te laten - bedoelde woordspeling - besloot Zeus achterover te leunen en de tijd te nemen om de straf van Prometheus te bepalen.
En zo creëert hij Pandora.
‘Pandora’ van Odilon Redon (1910). Nationale Kunstgalerie, Washington DC.
De mythe van Pandora werd na de Grieken niet door de Romeinen overgenomen. Ook toen was het nog wat diffuus en misschien dachten de Romeinen dat het beter was om het te laten zoals het was.
In de kunstgeschiedenis is het sterk vertegenwoordigd. Van schepen in de wereld van het oude Griekenland tot schilders uit de Romantiek en Britse Prerafaëlieten.
Enkele van de meest opmerkelijke werken zijn:
Dit fresco van Henry Howard uit 1834. Het behoort tot het Britse neoklassieke en hangt aan het plafond van Sir John Soane's Museum.
De schilder Henry Howard vertelt veel over de mythe in zijn schilderijen en met hem gaan we de mythe van Pandora ontdekken.
Zeus vraagt Hermes om een vrouw te creëren, een onstabiel karakter, een beetje een leugenaar. Ze vraagt Aphrodite en Athena om haar te verfraaien. Hermes leerde haar liegen, Artemis zingen, Demeter cultiveren... de kostbaarste vrouw op aarde. En ook de eerste.
Alle Olympus neemt deel aan de creatie ervan.
En Pandora betekent ieders geschenk.
(Pandora, samengesteld door de goden 1894, Henry Howard).
Diana, Mars, Venus, Cupido en Bacchus zijn aanwezig in dit werk van Henry Howard, evenals de amfora die het kwaad over de mensheid zal brengen.
Ook op het schilderij staat Mercurius met gevleugelde sandalen, die het later meenam om het aan Epimetheus te presenteren (onthoud dat hij degene is die later arriveert).
Hoewel Prometheus zijn broer Epimetheus ooit waarschuwde geen enkel geschenk van Zeus aan te nemen, wordt Epimetheus verliefd op Pandora zodra ze hem ziet en kan ze aan niets anders denken.
Schilderij van Henry Howard uit 1834 “Epimetheus verwelkomt Pandora” met open armen, en de prachtige Pandora gedragen door Mercurius. Hij ontvangt haar met haar doos en trouwt met haar.
Omdat Epimetheus wist dat zijn broer het idee van deze verbintenis helemaal niet leuk zou vinden, trouwt hij al snel met Pandora. En dus kregen ze een geschenk van Zeus, een amfora die door de geschiedenis in een doos werd veranderd.
Aan de andere kant waarschuwde Zeus Pandora om haar doos nooit te openen. Pandora vroeg waarom, maar Zeus verbood haar eenvoudigweg.
De eerste aanvaarding van het verhaal zegt dat Epimetheus en Pandora al getrouwd waren en uit nieuwsgierigheid opent Pandora de doos en het kwaad begint naar buiten te komen, ze probeert hem te sluiten en er blijft alleen maar hoop over.
En dus straft Zeus Prometheus. Mannen verwonden met alle kwaad op land en zee. Ziekten, hongersnoden, armoede enzovoort.
Het enige dat in die amfora overbleef, was hoop.
Maar, maar, maar...
Na verschillende analyses van vertalingen en kunstwerken kunnen we tegenstrijdigheden en fouten in de mythe vinden die het verhaal van Pandora volledig veranderen:
“Pandora” door Jules Joseph Lefebvre (1834) Nationaal Museum voor Schone Kunsten in Buenos Aires.
Had Pandora echt een doos bij zich?
Welnu, het blijkt dat Erasmus van Rotterdam een vertaling van de mythe met een fout heeft gemaakt. Hij verwarde het woord pithos (eivormige pot) met pyxis , een doosje voor juwelen.
Werk van de prerafaëlitische William Waterhouse (1896) privécollectie.
Een andere fout is de betekenis van Pandora's naam.
Sommige auteurs wijzen erop dat Pandora degene is die alles geeft, en niet ieders geschenk. Dat verandert het concept totaal. Die pythos (amfora) zou niet langer alle kwaden bevatten, maar alle goedheid.
Hier worden de zaken ingewikkeld en misschien wilden de Romeinen er daarom niet bij betrokken raken.
Deze Pandora van Nicolás Regnier (1592) is tenebrist, met zijn gebruik van clair-obscur, duisternis, delicate en opvallende kleuren.
En de volgende vraag zou zijn: Wie opende de doos van Pandora?
En hier is het El Greco die het mysterie voor ons oplost.
Epimetheus en Pandora (El Greco, Museo del Prado 1600-1610).
El Greco maakte heel weinig beeldhouwwerk, maar dit wordt aan hem toegeschreven.
Deze studie van de mythe is vanuit een ouder gezichtspunt, aangezien El Greco afkomstig is van het eiland Kreta in Griekenland.
In het beeld zie je een fytos in de hand, dat wil zeggen geen doos maar een amfora, en degene die hem vasthoudt is Epimetheus, niet Pandora.
Erasmus maakte een fout bij het vertalen van amfora naar doos, maar hij was de eerste om te zeggen dat degene die de doos had geopend Epimetheus was.
Bedenk dat zijn naam betekent: hij die er later over nadenkt, en dat zou in deze versie logischer zijn.
Trouwens, waarom zou Pandora het willen openen? In principe was zij het geschenk bij haar doosje. Het is logischer dat hij het opent.
Ook wordt in de meest klassieke bronnen niet gezegd dat de doos van Pandora was. Het is mogelijk dat we Pandora al duizenden jaren associëren met een misdaad die niet daadwerkelijk heeft plaatsgevonden.
Deze mythe zou perfect geassocieerd kunnen worden met Adam en Eva. De vrouw schuldig maken. Bovendien zou het logisch zijn om Prometheus te vragen wat hij van zijn broer vindt.
En in de geschiedenis wordt er veel over Pandora gesproken, maar niet over Epimetheus. Niemand kan Pandora verantwoordelijk houden als we een man hebben die over de dingen nadenkt nadat hij ze heeft gedaan.
En het is dankzij El Greco dat we deze mythe kunnen ophelderen.